EREN AKA Milliyet – Tarladan sofraya gelene kadar katlanan meyve-sebze fiyatları Türkiye gündeminin birinci sıralarındaki yerini korurken, Milliyet en çok tüketilen ziraî eserlerden domatesin, pazarcı ve market tezgâhına gelene kadar yaşadığı fiyat seyahatine şahit oldu. Alışveriş için çarşı-pazara giden vatandaşlar karşılaştıkları fahiş fiyatlar sebebiyle elleri boş dönerken, Türkiye’deki domates üretiminin yaklaşık yüzde 15’inin gerçekleştirildiği Antalya’nın Kumluca ilçesinde de birinci dikkat çeken, nakliye sarfiyatı olmamasına karşın marketlerdeki fiyat farkı oldu. Üç farklı zincir markette yapılan incelemede 1 kg domates fiyatının 27,75 TL ile 29,95 TL ortasında değiştiği görüldü.
Oysa hâl esnafı üreticiyle tüccara birebir faturayı kestiklerini söylüyordu. Üreticiden eseri aldıkları fiyata tüccara sattıklarını söyleyen hâl esnafının kestiği fatura 15 liraydı. Bir öteki deyişle domates tarladan Kumluca Hâli’ne 15 liraya gelmiş, hâlden 15 liraya çıkmış, lakin nasıl olduysa hâlin karşısındaki, yalnızca 100 adımda ulaşılan markette fiyatı neredeyse 30 lira olmuştu. Vatandaşın aklındaki, “Marketçi mi hatalı, aracı mı?” “Hangi kalemler fiyatı belirliyor?”, “Arada fırsatçı var mı?” sorularını yönelttiğimiz Kumluca Ticaret Borsası Lideri Fatih Durdaş, domatesin fiyat seyahatini şu sözlerle anlattı:
‘KOMİSYONCU FARK KOYAMAZ’
“Tarlada kullandığımız ilaç, gübre ve gibisi her şeyi alırken döviz ile alıyoruz, satarken TL ile satıyoruz. Halkımızın alım gücü zayıfladı. Minimum fiyata artırım yapıldı lakin eserlere daha çok artırım geldi. Hava durumlarına nazaran domates 75- 90 gün ortasında hasat edilir. Çiftçi tarladan topladığı eserini hâldeki komisyoncuya getirir. Hale getirilen domatesler ayrışır, ezilmiş bozulmuşlar kilogramdan düşülür. Satışa gidecek domatesler için üreticiye fatura kesilir ve eserler satılır. Komiteciler üreticiye ne kadar fatura kestiyse eserleri alan şahıslara de tıpkı faturayı keser. Yani üreticiden 5 TL’ye aldığı esere 5 TL’lik fatura keser. Sattığı bireye kurul fiyatı eklemez. Çiftçiye kesmiş olduğu faturadan hizmet bedelini düşer kalanını çiftçiye öder. Bu ticarette tüketiciye ek maliyet bindirilmez. Buradaki bilinmesi gereken hassas nokta bu. Ezilen makûs olmuş domatesler de ekseriyetle salça firmalarına, lahmacun pide yapan esnafa gönderilir. 22 Ekim 2022 tarihinde domatesin çiftçiden Kumluca Hâli’ne girişi 10 TL idi. 12 Temmuz 2023 tarihinde ise bu sayı 15 TL oldu. Hâle 15 TL’ye giren bir domatesin Kumluca’dan İstanbul Hâli’ne ulaşım masrafı da kilogram başına 5,49 TL. Böylelikle 29 Temmuz 2023 tarihi itibariyle domatesin İstanbul Hâli’ne girişi kg başına 20,49 TL’ye çıkıyor. İstanbul Bayrampaşa Hâli’nden ise 21,69 TL’ye çıkıyor. Eserin fiyatı hâlden çıktıktan sonra pazar ve marketçilerin insiyatifine kalıyor.”
‘ÇİFTÇİNİN GARANTÖRÜYÜZ’
Kumluca Hâli’nde komisyonculuk yapan Bülent Filiz de fiyatların artmasında rollerinin olmadığını belirterek, “Komisyoncu çiftçinin garantörüdür. Komiteci ortadan çıkarsa bugün çiftçinin elinde 100 ton eser varsa markete 50 ton lazımsa öbür 50 tonu kolay kolay satamaz. Fakat bizler çiftçilerimizin elindeki eserleri alıp kendilerinin nezaretinde birçok tüccara satıyoruz. Çiftçiden eseri kaç paraya alıyorsak faturamızı keseriz. Karşı tarafa da çiftçiden aldığımız meblağı tekrar fatura ederiz. Hissemizi çiftçiden alırız” dedi.
‘ÇİFTÇİ DESTEKLENSİN’
Maliyetlerinin 2- 3 katına çıkmasından yakınan Kumluca’da domates üreticisi Mehmet İpek, şu sözleri kullandı: “Her şey dövizle satılıyor. Aylarca emek verdiğimiz eserler bizi geçindiremez oldu. Çiftçinin desteklenmesi gerekiyor. Mazot takviyesi çok değerli. Traktörümüze aldığımız mazot artık yetişmiyor. Komiteciler olmasa tahminen de ürettiğimiz eserler elimizde kalacak. Ne vakit paraya sıkışsak çalıştığımız komitecilerden takviye alıyoruz. Dönem bittiğinde gübre için, ödemelerimiz için bile komitecilerden takviye alırız.”
‘ANLAYIŞ İSTİYORUZ’
Domatesleri kent dışına taşıyan kamyon sürücüsü Nuh Tez, mazot masraflarının artmasından yakınıyor. Tez, “Mazot fiyatlarının artışından çok etkilendik. En büyük maliyet mazot. Yollarda yediğimiz yemeği bile düşünür hale geldik. Masraflar çok ağır. Anlayış bekliyoruz” dedi.
‘ÜRETİLDİĞİ YERDE DAHA PAHALI’
İstanbul Hâli’nde toptancılık ve komisyonculuk yapan Kadir Keleş, “Antalya’dan İstanbul Hali’ne gelen 15 TL’lik bir domatesin en az 4 ila 4,5 TL masrafı var. Fakat 19 TL’ye mal olan bu domatesleri pazar ve toptancılar 15 TL’ye almıyor. Birden fazla fiyat sorup gidiyor. Baktığınızda domates, üretildiği yerlerde daha değerliye satılıyor. Bize emanet olan bu eserleri satamaz heba edersek, üretici bir dahaki sefere bize eser yollamaz. O yüzden bozulmadan satmak durumundayız” dedi.
